In de Week van de Circulaire Economie ontvingen we deze prachtige, persoonlijke tekst van Maarten Zeehandelaar. Maarten is als fotograaf en videomaker al een aantal jaren Kwartiermaker van United Economy.
“Ik maak me zorgen om de transitie. Nu de wereldwijde markten stukje bij beetje verschuiven naar duurzame productie, lijkt het voorlopig alleen maar te leiden tot een nog meer verhitte situatie, een zwaardere voetprint en meer conflict. Meer markt(en), meer producten, meer delving, meer consumptie, meer verbruik etc. Hopelijk is dat een onderdeel van een korte transitiefase waarin huidige niet-circulaire vormen uitgefaseerd worden en vervangen voor circulaire en uiteindelijk regeneratieve alternatieven.
Als kool de energie-industrie is waar de motor van de 19de eeuwse economie op draaide, en olie die van de 20ste eeuw, ziet het er naar uit dat metalen (benodigd voor de energietransitie) die van de 21ste gaat worden, zo wordt gesteld in een rapportage van Tegenlicht (2 februari: ’De strijd om de diepzee’).
Is de 21ste eeuwse trend er eentje die voortborduurt op dezelfde principes, dus oude wijn in nieuwe zakken, of een werkelijke trendbreuk op weg naar een duurzame, rechtvaardige wereld waarin het mondiale zuiden niet letterlijk en figuurlijk het onderspit blijft delven?
Nieuwe technologieën stellen ons voor nieuwe uitdagingen en kunnen helpen om duurzame verbetering te genereren. Tegelijkertijd klinkt het als een redenering die ik me herinner van een vroegere huisgenoot die beweerde dat hij de problemen van overbevolking het beste kon aanpakken door zoveel mogelijk kinderen te krijgen. Immers, hoe meer intelligente mensen, hoe meer kans dat we goede oplossingen zouden vinden voor de gestelde problemen… Voor een toekomstig ingenieur hoeft een dergelijke technocratische opvatting geen verrassing te zijn; in alles een (technische) oplossing zoeken past daarbij.
Het voelt echter niet als ‘enkel’ een technisch probleem waar we mee te maken hebben. Zolang we de onderliggende structuren van en drijvende krachten achter de economische systemen niet heroverwegen, vrees ik dat er geen échte verandering plaats zal vinden. Maar als ik dit zo zeg, ben ik me ervan bewust dat ik nu hele grote en grove uitspraken doe die me eigenlijk boven de pet gaan. Van technische en zuiver economische duiding en onderstromen en hoe de hele santenkraam beweegt, heb ik geen kaas gegeten.
Dat is de reden waarom ik heel veel waarde hecht aan initiatieven en voorbeelden die niet alleen een alternatieve weg laten zien, maar het ook in werking zetten. Aldus de reden dat ik me bij United Economy heb aangesloten.
Met één van die nieuwe technologieën had ik laatst een interessant gesprek. Ik vroeg ChatGPT om een schets van een plan van aanpak voor een lokale overheid over het fors reduceren van CO2 op een rechtvaardige manier binnen 25 jaar op te stellen. Nadere vragen leidden langs ‘de paradox van de energietransitie’ en vergelijking van high-tech en low-tech scenario’s. Al snel kreeg ik een uiteenzetting onderverdeeld in beleidsterreinen, een stappenplan en kostenanalyse alsmede raming van een high-tech en low-tech beleid. De low-tech variant bleek overigens de meest haalbare, direct inzetbare, kosteneffectieve en circulair duurzame optie. Hoe werkelijk uitvoerbaar en in detail het allemaal klopt en realistisch is, vergt nog verdere uitwerking, maar het gaf me al wel een leidraad en inzicht in heel veel facetten van dit uiteindelijk complexe vraagstuk met vele gezichten. Punt van aandacht: niet blindstaren op één probleem.
En ja, het gebruik van de AI-service zelf vind ik tricky, omdat het een perfect voorbeeld is van ‘kosten op afstand’ waar je weliswaar zelf weinig van merkt maar wat wel degelijk grote impact heeft. Gebruik van een dergelijk platform kost veel energie, water en grondstoffen voor het produceren van de hardware, training van de Artificiële Intelligentie en 24/7 draaiende houden van de datacentra. Er worden stappen gemaakt, ik geloof dat ook daar verandering gaande is, maar het internet en specifiek Kunstmatige Intelligentie-systemen zijn nog verre van groen helaas.
Dus ik vraag me af: technologie van de toekomst inzetten of toch low-tech, menselijke maat? Wat is wijsheid voor het uitstippelen van een duurzame transitiefase, die zowel het (intelligente) kind als het (herbruikbare) badwater behoudt? Terug naar de basis?
In Rio de Janeiro, waar ik jaren woonde, zijn grote muurschilderingen te vinden die in de jaren 80 van de vorige eeuw door ‘Professor Gentileza’ aangebracht zijn met de inmiddels zeer bekende uitdrukking Gentileza gera gentileza. Sindsdien is dit ‘vriendelijkheid zaait vriendelijkheid’ in mijn alledaagse leven een leidend principe geworden, althans, dat probeer ik. Zeker in de digitale media merk ik voor mezelf dat het een nuttig mantra is om aan vast te houden.
Heel inspirerend vind ik een actuele versie van dit principe die Nick Cave wat mij betreft in The Red Hand Files tentoonspreidt. Een nieuwsbrief waarin hij vragen van volgers/fans beantwoord. Het mag best rauw zijn, het zijn zeker niet altijd zijden handschoentjes, maar hij beantwoordt de vragen met humor, respect en waardigheid.
Nu ik er over nadenk, Nick Cave heeft in de jaren negentig in Brazilië gewoond dus het zou me niet verbazen dat hij het ‘Gentileza gera gentileza’ ook van destijds kent. Ik zal het hem eens vragen in een brief… wordt vervolgd..
Ondertussen lees ik over de Donut Economie en heb ik me aangesloten bij United Economy juist omdat het me boven de pet stijgt, juist omdat ik veel waarde hecht aan het ‘aanpakken van de onderstroom’, mee wil denken en doen en vooral met en van anderen leren hoe we het voor mekaar kunnen krijgen een volgende evolutie mogelijk te maken.
En, nou ja, een waardengedreven economie eventueel in de vorm van een mierzoete donut… Heerlijk! Daar doe je toch aan mee!”
Maarten, dank je wel voor deze tekst en, belangrijker nog, je betrokkenheid bij de toekomst van het leven!
